چرا نسبت به غلطهای املایی در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی حساس نیستیم؟

چکیده:

در نوشتهی زیر به معضل غلطهای املایی و بیتوجهی ما به آنها
پرداخته میشود. امروزه با وجود ابزارهای متعدد ارتباطی و
گوناگونی رسانهها و همچنین سرعت زندگی انسانها، عدم تمرکز و
بیتوجهی به سندرومی همگانی بدل شده است که وفور غلطهای
املایی و نگارشی از نمودهای آن است. شاید یک توقف کوتاه و
اصلاح رفتارهای نادرست و بازپروری آموزههای گذشته ضروری
به نظر برسد که در اینجا به غلطهای املایی میپردازیم.

با ورود شبکههای اجتماعی به زندگی روزمرهی ایرانیان و امکان
انتشار متن توسط مردم عادی به وفور شاهد اغلاط املایی و نگارشی
در این متون هستیم. برخی ورود یکبارهی شبکههای اجتماعی و
پیامرسانها را دلیل آن میدانند که از دیدگاه نگارنده چندان مستدل،
کافی و عمیق بهنظر نمیرسد. چرا که شبکههای اجتماعی و
پیامرسانها به خودی خود تولید محتوا نمیکنند و آنچه در قالب متون
فارسی، پستها و کامنتها بهواسطهی آنها منتشر میشوند، توسط
کاربران آنها که غالبا مردمان عادی هستند تولید شده است.
دراینجا مقصودم از ترکیب مردمان عادی، افرادی است که کار آنها
به طور تخصصی درحوزهی نگارش و چاپ کتاب نیست. شاید
کمترین کاری که فارسیزبانان در میان چهار مهارت حرف زدن،
شنیدن، خواندن و نوشتن انجام میدهند نوشتن باشد که در گذشته و
پیش از اختراع اینترنت و همگانی شدن شبکههای اجتماعی کمتر از
این هم بوده است و به نوشتن نامه، یادداشتهای روزانه، حسابوکتاب
و فهرست خرید خلاصه میشده است.
اما امروزه هر شهروند عادی میتواند رسانهای از آن خود در اختیار
داشته باشد و افکار و احساساتش را برای دیگران به اشتراک بگذارد.
بنابراین نمی توان تقصیر را از جانب شبکههای اجتماعی دانست و
باید ایراد کار را در کاربران آنها جستجو کرد. اگر بپذیریم
که مهارت نگارش هر فرد از حیث انشای صحیح و روان، املای
درست کلمات، رعایت قواعد ویرایشی و نگارشی و در نهایت سبک
و زیبایی نوشتار، نشاندهندهی سطح سواد نویسندهی آن است،
میتوان نتیجه گرفت که اکثر فارسیزبانان بیسواد و از نظر غنای
فرهنگیِ کمسواد محسوب میشوند.
طبق آنچه سیستم آموزشی کشور بنا نهاده، دانشآموزان در نخستین
سالهای دبستان خواندن و نوشتن را فرامیگیرند و باید بتوانند از پس
نوشتن متون ساده بهراحتی برآیند. اما آنچه امروز مشهود است، حتی
فارغالتحصیلان مقطع کارشناسی و بالاتر از نوشتن یک نامهی
اداری ساده عاجزند، چه برسد به آنکه بخواهند در موضوعی خاص
چیزی بنویسند و یا احساسات خود را با بهکار بردن صنایع ادبی در
قالب یک پاراگراف بیان کنند ٠
برای دفاع از شبکههای اجتماعی باید بگویم که ما از ابتدا بیسواد
بودیم اما جایی برای محکزدن خود نداشتیم و شبکههای اجتماعی
این بیسوادی را افشا کرد. از همان روزی که امکان ارسال پیام کوتاه
وارد تلفنهای همراه ما شد و پیاممان را با حروف لاتین یا اصطلاحا
پینگلیش ارسال کردیم، حساسیت خود را نسبت به اصالت کلمه و
املای صحیح واژگان از دست دادیم. با ورود و همهگیر شدن
شبکههای اجتماعی نظیر فیسبوک و اینستاگرام و ایجاد بستری برای
پستهای کاربران در قالب متن، این بیسوادی بیشتر از
پیش هویدا شد و کسی هم نبود به ما تذکر بدهد که در صحیح نوشتن
بیشتر بکوشیم و از کنار غلطهای املایی بهراحتی و بیدغدغه عبور
نکنیم. این بیتوجهی تا جایی پیش رفته که برخی حتی صورت درست
کلمات را بهیاد نمیآورند و غلطها جای درستها را گرفتهاند و
در هر گوشه و کنار پراکنده شدهاند. اینگونه است که حتی از
زیرنویس فیلمها و در شبکههای تلویزیونی رسمی و در بیلبوردهای
خیابان هم سردرمیآورند و هیچ کس هم عصبانی نمیشود. زبان،
پدیدهای سیال است که هم به خود و هم به کاربرانش هویت میبخشد
و علاوه بر انتقال مفاهیم در سطح، معانی بسیار دیگری را هم در
لایههای دیگر منتقل میکند. پس هرچه بهتر و زیباتر از ظرفیتهای
آن استفاده کنیم، بهرهی بیشتری نیز از آن میبریم.
یکی از معیارهایی که در سنجش غنای فرهنگی و میزان سواد و
دانش افراد بهکار گرفته میشود، تعداد کلماتی است که هر فرد در
طول روز استفاده میکند. درمورد نوشتار هم این معیار میتواند کارا
و صادق باشد و عمق و غنای دانش و فرهیختگی افراد به وسیلهی
متونی که آنها در طول روز مینویسند سنجیده شود. بهخاطر داشته
باشیم که حساسیت بالا در مورد املای صحیح کلمات و تصحیح
اغلاط املایی نه تنها ملالغتی بودن نیست بلکه وجدان بیدار شما را
در امانتداری و انتقال این زبان به نسلهای بعد میرساند ٠
اما اگر بخواهیم از زبان فارسی بهطور ویژه بگذریم، غلطهای
املایی در هر زبانی معضلی مهم بهشمار میروند. اصل موضوع
حساسیت و میزان توجه یک شخص به صحیح نوشتن است. کسی که
چنین حساسیتی نداشته باشد در مکاتبات انگلیسی هم به غلط نوشتن
مبتلا میشود. زبانآموزان باید از نخستین کلماتی که به انگلیسی
مینویسند روی موضوع صحیح نوشتن حساسیت داشته باشند تا در
آینده به عادت غلطی که در فارسی دچارش شدهایم مبتلا نشوند.
مدرسان زبان نیز نقش مهمی در تبیین اهمیت صحیح نوشتن و توقف
در مقابل غلطهای املایی دارند. اصلاح اغلاط در همان بدوی به آن
برمیخوریم میتواند این حساسیت را در زبانآموز نهادینه کند.
در مورد هر زبانی ای کاش تدبیری اتخاذ شود تا در طول دوران
آموزشهای اولیه، از دانشآموزان خواسته شود تا تولید متن در
سطوح مختلف را به دور از کلیشهها تمرین کنند تا بتوانند هر چه
بهتر اندیشهها و احساسات خود را مکتوب کنند. صحیح نوشتن احترام
به زبان، و احترام به زبان، احترام به فرهنگ و دستآوردهای انسان
است.