ترجمه ی همزمان یا ترجمه ی شفاهی

چکیده:

ترجمه ی همزمان یا ترجمهی شفاهی به شکلی که امروز رایج
است کمتر از یک قرن سابقه دارد. این کار که در ظاهر جذاب دیده
میشود جزو مشاغل دشوار جهان محسوب میشود که نیازمند
توانایی ذهنی ویژهای است و هر کسی صرفا به این دلیل که به یک
زبان خارجی مسلط است، قادر نیست مترجم همزمان شود. در این
نوشته بهطور مختصر به معرفی این حرفه پرداخته میشود.

واژهی interpretation با مصدرِ interpret to بهمعنی تفسیر
کردن و درک کردن بهکار میرود. اما در اینجا معنی دیگری از
این واژه که بهمعنی ترجمهی همزمان است مدّنظر میباشد.
ترجمهی همزمان یا ترجمهی شفاهی به نوعی از ترجمه اطلاق
میشود که مترجم بهعنوان واسطهی متکلم و مخاطب عمل کرده و
در همان زمانی که اطلاعاتی را از متکلم دریافت میکند، به زبانِ
دیگر به مخاطب منتقل میکند. شاید خیلی نامربوط نباشد که برای
اشاره به دو کارِ تفسیر کردن و ترجمهی همزمان از یک واژه
استفاده میشود. مترجم همزمان یا interpreter درواقع برای
انتقال مفهومِ آنچه متکلم میگوید باید توضیحاتی را شبیه به آنچه
مفسّر میگوید اضافه بکند.
مترجم همزمان با قرار گرفتن در محیطی ملموس عبارتی را از
زبان مبدأ به زبان مقصد بهصورت شفاهی برمیگرداند. کاری که
مترجم شفاهی انجام میدهد از جهات زیادی با ترجمهی مکتوب
متفاوت است. مترجم همزمان برای برگرداندن مفاهیم و عبارات از
زبان مبدأ از شگردها و تکنیکهایی استفاده میکند که قابل اصلاح
و تکرارپذیر نبوده و ترجمهی کلمهبهکلمه محسوب نمیشود.
مترجمان در سایر حالتهای ترجمه، زمان کافی برای مرور مجدد
و تصحیح واژهها و عبارات ترجمه شده پیش از ارائه به مشتری را
داشته اما در ترجمه همزمان، هدف مترجم رساندن پیام در لحظه
است. هنگامی که کلمه ای توسط گوینده استفاده میشود که معنی
مستقیم آن در زبان مقصد وجود ندارد، بسط و گسترش زبان برای
رسیدن به معنی صحیح لازم و ضروری است. این همان کاری
است که با عملِ تفسیر در جاهایی مماس میشود.
مترجمی همزمان در حیطهی مشاغلی که به زبان خارجی و
ترجمه مربوط میشود، یکی از دشوارترین مشاغل است. این شغل
علاوهبر دانش زبانی، به تجربه و از آن مهمتر ضریب هوشی بالا
نیازمند است. مترجمان همزمان دارای ضریب هوشی بالا و
ظرفیت توان مغزی قابل توجهی هستند.
برای انجام صحیح این کار مترجم همزبان باید قادر باشد در بین
حجم زیادی از اصوات و عواملی که موجب حواسپرتی میشود،
ذهن خود را متمرکز نگه دارد. همچنین سرعت انتقال اطلاعات در
مغز او باید بهحدّی باشد که زمان از دست نرود. او در لحظه
اطلاعاتی را دریافت میکند و باید در کوتاهترین زمان ممکن آن را
پردازش و در شکل تازهای که قابل فهم باشد به دیگری منتقل کند.
پیچیدگی کار او در اینجاست که مترجم همزمان اطلاعاتی را به
زبان مبدأ از طریق گوش وارد مغزش میکند و باید همان اطلاعات
را به زبانی دیگر از مجرای دهان از مغزش خارج کند. تصور
کنید کسی جملهای را به انگلیسی میشنود و بلافاصله آن جمله را
به فارسی ادا میکند. این فرایند در سادهترین حالتش مانند
کارخانهای است که مواد خام روی تسمه نقاله از یک در وارد شده،
در مسیری کوتاه به کالایی تبدیل شده و از درِ دیگر خارج میشود.
کارخانهی خوب علاوه بر اینکه فرایند تبدیل مواد خام را در
کوتاهترین زمان انجام میدهد، محصول نهایی را نیز طوری که
برای مصرفکننده مطلوب باشد تحویل میدهد.
شاید گفتنش ساده باشد ولی فرایند انتقال اطلاعات از یک محفظه
به محفظهی دیگر و تحلیل و پردازش آن انرژی زیادی از مترجم
همزمان میگیرد. علاوهبر این اضطرابی که ناشی از حفظ این
امانت و نداشتن فرصت تکرار و اشتباه به مترجم همزمان وارد
میشود، حساسیت کار او را افزایش میدهد. مترجم همزمان باید
بهترینِ خود را در لحظه ارائه کند و برای این کار مجال هیچ خطا
و اصلاحی ندارد. بنابراین متوسط بودن در این کار محلی از
اعراب ندارد.
در کنار همهی این موارد، حساس بودن موقعیت را نیز باید در
نظر داشت؛ چرا که معمولا در کنفرانسهای بینالمللی، همایشها و
رسانههای جمعی به ترجمهی همزمان نیاز میشود. اگر اطلاعاتی
بهصورت مبهم و جملهای نادرست ترجمه شود، عواقب بدی داشته
و امکان بهوجود آمدن تنش و شبهه زیاد است.
تاکنون به دانش زبانی، هوش سرشار و توان ذهنی بالا و تمرکز
برای انجام این کار اشاره شده است. اما صلاحیتهای یک مترجم
همزمان بیش از اینهاست. یک مترجم همزمان باید با ترمینولوژی
حوزهای که در آن ترجمه میکند آشنا باشد. کلماتی که در هر
حوزهی تخصصی استفاده میشود ویژهی همان حوزه است و
مترجم باید معادل تخصصی همان واژه را در زبان مقصد ادا کند.
همچنین اطلاعات عمومی بالا در موفقیت او برای یافتن واژههای
مناسب و ادراک آنچه ترجمه میکند مؤثر است.
دیگر توانمندی یک مترجم همزمان، فن بیان خوب و فصاحت کلام
است. چرا که شیوایی سخن و رسایی سخن در ترجمهی همزمان که
به سرعت و در لحظه انجام میشود در فهم بهتر و ارتباط برقرار
کردن مخاطب تأثیرگذار است. شاید شنیده باشید ترجمههای
همزمانی را که لکنت و تپق زدن مترجم باعث حواسپرتی شنونده
شده است. ازاینرو فن بیان خوب در کار مترجم همزمان از اهمیت
ویژهای برخوردار است.
در ایران ترجمهی همزمان بهصورت رسمی آموزش داده نمیشود
ولی در جهان انیستیتوهایی رسمی به این حرفه میپردازند. انجمن
international association of conference interpreters هم
بهعنوان انجمنی بینالملی، برای مترجمان همزمان گواهینامه صادر
میکند. برخی آموزشگاههای زبان خصوصی بهتازگی دورههایی را
برای تربیت مترجم همزبان برگزار میکنند که علاقمندان میتوانند
در آن شرکت کنند اما تمرینهای فردی و کسب تجربه بهترین راه
برای یادگیری این حرفه است.
ترجمهی شفاهی به سه نوع اصلیِ ترجمهی مقطع، ترجمهی
همردیف و ترجمهی مکتوب همزمان تقسیم میشود. ترجمهی
همردیف مشکلترین نوع ترجمهی همزمان است که مترجم بدون
اطلاعات قبلی و در همان لحظهای که متکلم صحبت میکند ترجمه
میکند. ترجمهی مقطع با کمی فاصله و ترجمهی مکتوب به کمک
متنی که قبلا از متن اصلی یک سخنرانی تهیه شده انجام میشود.
ترجمهی همزمان موقعیتهای شغلی مختلفی در جهان دارد.
ترجمهی نطق سیاستمداران در سازمان ملل، ترجمه در دادگاهها،
ترجمه در رسانهها، ترجمه در مذاکرات سیاسی، ترجمه در
معاملات اقتصادی و ترجمه در مراکز درمانی از معروفترین
فرصتهای شغلی این حرفه است. دستمزد مترجم همزمان در
بیشتر کشورها دستمزد بالایی است. تخصصی بودن کار آنها،
حساسیت امنیتی سازمانها و تعداد اندک مترجمان همزمان در
جهان، باعث دریافت حقوق بالای مترجمان همزمان نسبت به
مترجمان مکتوب میشود. در برخی کشورها این شغل جزو مشاغل
سخت دستهبندی شده و مترجمان همزمانی که بهصورت رسمی به
استخدام سازمانی درمیآیند پس از ۰۱ تا ۰۱ سال بازنشسته
میشوند.