ترجمه

چکیده:

رشتهی تحصیلی زبانهای خارجی در دانشگاه به دو گرایش ترجمه و ادبیات
تقسیم میشود. گاهی پس از گذراندن چهار ترم در مقطع کارشناسی و گاهی در بدو انتخاب رشته،
دانشجویان باید گرایشی را که قصد تحصیل در آن را دارند مشخص کنند. تفکیک ترجمه و ادبیات
زبانهای خارجی نشاندهندهی تخصصی بودن هر یک از این شاخهها میباشد. در این نوشته به
ترجمه بهعنوان مهارتی تخصصی پرداخته میشود.

تصوری به غلط در میان برخی اشخاصی که به یک زبان خارجی مسلط هستند رایج است که
نتیجهی نامطلوب آن را میتوان در میان ترجمههای متون تخصصی و ادبی که در صنعت نشر
چاپ میشوند مشاهده کرد. در میان خیل عظیم کتابهایی که به طرق مختلف منتشر میشود،
ترجمههای ضعیف به وفور دیده میشود.این ترجمههای غیرقابل فهم در نتیجهی این پندار اشتباه که
هر کس که به یک زبان خارجی مسلط است از پس ترجمه هم برمیآید به این صورت پراکنده
شدهاند. امر ترجمه فارغ از دانش زبانی مهارتهای خاص خود را نیز اقتضا میکند.
دانش و تسلط به یک زبان خارجی مثل انگلیسی اولین گام برای ورود به دنیای پر فراز و نشیب
ترجمه است. هر چه تسلط به زبان بیشتر باشد، کار مترجم را برای اعمال مهارتهای ترجمه
سهلتر میسازد. ترجمه فرایندی خلاقانه است که در نهایت به خلق متن تازهای از دل متن اصلی
میانجامد. متن دوم در عین وابستگی به متن اول، دارای ساختار و شمایل ویژهی خود نیز میباشد.
آنچه یک متن ترجمه شده را بیروح، نچسب و ناخوانا میکند، به سبب عملکرد ضعیف مترجم به
مثابه تولیدکننده است.
در اینجا عواملی را که در فرایند یک ترجمهی خوانا موثر است مروری کوتاه میکنیم.
تسلط به زبان
هر چه تسلط مترجم به زبان مبدا بیشتر باشد، بستری فراهم میشود تا خلاقیت او بهتر شکوفا شود.
تسلط به زبان با گذر زمان و در اثر مطالعهی مطالب آموزشی، متون به زبان اصلی و تمرین و
ممارست به وجود میآید. یک مترجم خوب برای ارتقای دانش زبانی خود هیچ سوالی را بیجواب
نمیگذارد و بهمحض برخورد با مطلبی که در درک آن مشکل دارد، به جستوجوی پاسخ آن
میرود. همانطور که یک ایرانی نمی تواند مدعی باشد که همه چیز را دربارهی زبان فارسی
میداند، درمورد زبانی خارجی مانند انگلیسی هم نمیتوان چنین ادعایی داشت. برای یک مترجم
فعال، حتی اگر همهی واژگان دیکشنری را هم حفظ باشد، باز هم از بیشتر خواندن چیزی عایدش
میشود.
آشنایی با زبان تخصصی
یک مترجم حرفهای همواره دانش خود را بسته به متنی که ترجمه میکند بهروز نگه میدارد. هر
کدام از ترجمههای ادبی، فنی، حقوقی و … مهارت و دانش ویژهی خود را میطلبد. یک مترجم
حرفهای باید به زبان تخصصی و رمزگان شاخهای که قصد ترجمه کردنش را دارد به خوبی آشنا
باشد. کلمات تخصصی در زبانهای گوناگون رمزگان خود را دارند. مترجمی که متنی تخصصی
در حوزهی هنر را ترجمه میکند باید با معادل واژگان تخصصی هنر در زبان مقصد هم بهخوبی
آشنا باشد.
برای مترجمان بهتر است که در یکی از حوزههای تخصصی استعداد خود را محک بزنند و در
همان حوزه با فعالیت دائمی و مطالعه به تجربهاندوزی مبادرت بورزند. چنین اشخاصی پس از
مدتی به کارشناس آن شاخه تبدیل میشوند و میتوانند از پس سختترین ترجمههای تخصصی نیز
برآیند.
همچنین ادراک کنایهها و ضربالمثلهای خارجی و معادلسازی آن در زبان مقصد برای مترجمان
ادبی و عمومی اهمیت ویژهای دارد.
مترجمان دانشگاهی که مقالات علمی ترجمه میکنند، باید با زبان آکادمیک مبدا و مقصد به خوبی
آشنا باشند. رعایت ساختار متون دانشگاهی در اعتبار بخشیدن به متن، بهعنوان یک سند علمی نقش
بهسزایی ایفا میکند.
مطالعه
گاهی ممکن است معادل یک واژهی تخصصی در زبان مقصد وجود نداشته باشد. مترجمی که از
سطح دانش بالایی برخوردار باشد و مطلب اصلی را بهخوبی درک کند، قادر است یا معادلی مناسب
برای واژهی اصلی بیابد و یا با تفسیر واژهی مذکور، مطلب را برای خواننده تفهیم کند.
مترجمان ادبی نیز با مطالعهی همیشگی و آشنایی با ادبیات جهان باید با زبانها و لهجههای مناطق
مختلف آشنا باشند. انگلیسی تگزاسی و لندنی از جهات مختلفی با هم متفاوت است که یک مترجم
باسواد این تفاوت را ادراک و در کارش اعمال میکند. علاوه بر متغیر جعرافیا، هر کدام از اقشار
و طبقات مختلف اجتماع، با لحن و زبان مخصوص خود صحبت میکنند که شناخت آنها در
ترجمهی ادبی اهمیت بالایی دارد.

نگارش
قدرت قلم و شیوایی نوشتار مترجم شاید یکی از مهمترین عوامل تشخیص ترجمهی خوب از بد
باشد. یک مترجم در واقع یک نویسنده است که مسئولیت بیشتری را بر عهده گرفته است. نویسندهای
که به زبان مادریش مینویسد، برای انتقال افکارش مشقت کمتری از یک مترجم میبرد. مترجم،
نویسندهای است که افکار دیگری را دوباره مینویسد و در عین مسئولیتپذیری، متن تازهای را که
از آبشخور ذهن نویسندهی اصلی تغذیه میکند از نو خلق میکند.
مترجمان ادبی بهویژه کار دشوارتری بر عهده دارند و باید تمام جلوههای هنری یک متن را با
همهی آرایهها و صناعات ادبی زبان مبدا، به شیوهای خلاقانه به زبانی دیگر بنویسند و پلی میان
ذهن نویسنده و خواننده بسازند. نزد کتابخوانهای حرفهای، قدرت قلم مترجم معیاری مهم برای
انتخاب یک کتاب است. در دنیای ادبیات گاهی مترجمها با سابقهی درخشانی که در امر ترجمهی
رمان و داستان از خود بهجاگذاشتهاند، خود به نامی پرآوازه بدل میشوند. برخی نویسندههای
خارجی حتی با برند این مترجمان میان کتابخوانها شناخته شدهاند. از منوچهر بدیعی، عبدالله
کوثری و مهدی غبرایی میتوان بهعنوان ستارههای ترجمهی ادبی ایران نام برد. از این رو تسلط
به فن نگارش و کشش قلم یک مترجم را نمیتوان فراموش کرد و یک ترجمهی خوب تا حد زیادی
به آن وابسته است.
وفاداری
ترجمه که در حقیقت پلی میان خواننده و نویسنده میسازد در نشر و پراکندگی علم در طول تاریخ
اهمیت فراوانی داشته است. اروپاییان در دوران روشنگری با ترجمهی کتابهای دانشمندان مسلمان
و ایرانی، بر غنای فرهنگی و سطح دانش خود افزودند. در دوران مدرن اما کشورهایی نظیر ایران
که بیشتر مصرفکنندهی علم شدند توانستند تا حدی با ترجمه به دانش کشورهای دیگر دست پیدا
کنند. بنابراین مترجم نقش مهمی در گسترش و انتقال علم ایفا میکند و بر اوست که این امانت را
به درستی به دست متقاضیان آن برسانند.
وفاداری به متن اصلی از مؤلفههای امر ترجمه محسوب میشود و مترجمان باید تا جایی که
امکانپذیر است بهترین و صحیحترین معادل را برای انتقال مفاهیم متن بهکار ببرند. اهمیت سواد
مترجم در اینجا نیز مصداق پیدا میکند. گاهی مترجم با فهم غلط از متن اصلی، در ترجمه نیز
متعاقبا به بیراهه میرود و باعث تحریف اصل متن میشود. مترجم حرفهای و پویا اگر معادلی
دقیق برای متن اصلی نیابد، با تفسیر و توضیح راهی پیدا میکند تا به متن اصلی ضربهای وارد
نشود. در ترجمهی ادبی و شعر اما مترجمان پس از ادراک مفهوم متن اصلی، معنی آن را از نو و
با توجه به فرهنگ و زبان ادبی مقصد میآفریند.
بعضی از زبانآموزان که در آموزشگاهها، مؤسسات و دانشگاهها به فراگیری زبان مشغولند، قصد
دارند مترجم شوند و یا به نوعی استعداد خود را در زمینهی ترجمه بسنجند. مسیری که این گروه
باید طی کند تا حدی با دیگران متفاوت است. این گروه علاوه بر آنکه مانند دیگران باید زبان را
بهصورت طبیعی در خود نهادینه کنند، باید دانش زبانی خود را نیز بسی بیش از دیگران از حیث
ساختار و ساختمان زبان، ویژگیهای زبانشناختی زبان و معادلسازی گزارهها ارتقا دهند. خوب
است همیشه به یاد داشته باشند که ترجمه، دانشی تخصصی و امری خلاقانه است و بدون پیشزمینه
و کسب مهارتهای لازم نمیتوان به دنیای آن وارد شد